TẾT ĐOAN NGỌ - NHÀ NHÀ "DIỆT SÂU BỌ"

TẾT ĐOAN NGỌ - NHÀ NHÀ "DIỆT SÂU BỌ"

Tết Đoan Ngọ hay còn gọi là tết Đoan Dương là ngày lễ truyền thống của một số quốc gia Đông Á như Việt Nam, Nhật Bản,... Dịp Tết này được diễn ra vào ngày 5 tháng 5 âm lịch hàng năm, bởi đây là thời khắc chuyển giao mùa, thường nắng nóng đỉnh điểm - thuận lợi cho sâu bọ, bệnh tật phát triển, nên người xưa coi đây là dịp "diệt trừ sâu bệnh" cho cơ thể.

Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ

Theo dân gian, “Đoan” có nghĩa là bắt đầu, “Ngọ” có nghĩa là giờ Ngọ (khoảng 11 giờ trưa). Vì vậy, “Đoan Ngọ chính là sự khởi đầu của ngày Ngọ, giờ Ngọ của tháng 5 - thời khắc dương thịnh nhất trong năm.

Tương truyền rằng vào năm người dân được mùa và sắp gặt hái được nhiều hơn so với mong đợi thì loài sâu bọ không biết từ đâu xuất hiện đã tàn phá, ăn hết trái cây, lương thực. Điều này đã khiến nhiều người chưa kịp vui mừng lại rơi vào trạng thái lo lắng và không biết nên làm gì để hóa giải nạn sâu bọ. Nhà nhà đau đầu không biết làm cách nào để có thể giải được nạn sâu bọ này, bỗng nhiên có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân. Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng gồm đơn giản có bánh tro, trái cây, sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục. 

Nhân dân làm theo chỉ một lúc sau, sâu bọ đàn lũ té ngã rã rượi. Dân chúng biết ơn định cảm tạ thì ông lão đã đi đâu mất. Để tưởng nhớ việc này, dân chúng còn đặt cho ngày này là ngày "Tết diệt sâu bọ".

Phong tục đặc sắc trong ngày Tết Đoan Ngọ

1. Tục khảo cây

Một phong tục độc đáo mà ít người biết trong ngày Tết Đoan ngọ ở vùng nông thôn là "khảo cây" hay "đánh cây". Người ta dùng dao gõ nhẹ vào gốc các cây ăn quả ít ra quả hoặc bị sâu bệnh, đồng thời trò chuyện như hỏi xem cây có muốn ra quả không. Phong tục này thể hiện mong muốn cây cối sai quả, mùa màng bội thu.

2. Hái lá thuốc

Nhiều nơi còn giữ tục hái lá thuốc vào đúng giờ Ngọ (12 giờ trưa. Người xưa tin rằng vào thời điểm dương khí mạnh nhất, các loại lá cây có dược tính cao nhất thường được hái như lá kinh giới, tía tô, ngải cứu, lá mùi, lá bưởi... Sau đó, lá thuốc có thể được phơi khô dùng dần hoặc đun nước để tắm, xông hơi, giúp phòng và trị bệnh ngoài da, cảm cúm, xua đuổi tà khí.

3. Gội đầu, xông lá thơm

Trong tiết trời oi bức của mùa hè, việc gội đầu và xông lá thơm là hoạt động không thể thiếu trong Tết Đoan ngọ. Người lớn và trẻ em thường dùng lá bưởi, lá mùi, tía tô, kinh giới, sả, tre... để đun nước tắm, xông để phòng bệnh cảm mạo. Đặc biệt, phụ nữ có thói quen gội đầu bằng nước lá thơm với mong muốn có mái tóc đen, mượt mà và óng ả.

Món ăn đặc trưng của Tết Đoan Ngọ

1. Rượu nếp, nếp cẩm

Theo quan niệm của nhiều người, bộ phận tiêu hóa thường có các loại ký sinh gây hại, chúng thường nằm sâu trong bụng nên chỉ vào ngày 5 tháng 5 âm lịch, các loại ký sinh này thường ngoi lên, chúng ta mới có thể tận dụng để loại bỏ chúng bằng cách ăn những thức ăn có vị chua, cay, chát, trong đó nổi bật nhất là rượu nếp hay nếp cẩm. Đặc biệt, thưởng thức món rượu này vào buổi sáng thức dậy sẽ càng hiệu nghiệm.

2. Bánh tro/gio

Bánh tro là loại bánh có màu vàng đậm, được làm từ gạo nếp ngâm cùng với nước tro của các loại cây khô, sau đó gói trong lá chuối rồi đem luộc. Người Việt ăn bánh tro vào Tết Đoan Ngọ để thanh nhiệt, giải độc, giúp tiêu hóa. Đây cũng là một phong tục truyền thống mang ý nghĩa cầu mong sức khỏe và bình an.

3. Hoa quả

Với mong muốn "tiêu diệt sâu bệnh" bên trong cơ thể, người ta thường lựa chọn các loại quả có vị chua như mận, xoài xanh... và ăn chúng vào buổi sáng ngay sau khi thức dậy.

Cúng Tết Đoan Ngọ như thế nào?

Dù không gắn với vị thần cụ thể, Tết Đoan Ngọ vẫn rất quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt. Người dân làm lễ cúng gia tiên, thần Phật theo tín ngưỡng truyền thống, với lễ vật đơn giản: rượu nếp, bánh tro, trái cây mùa hè, hương, trà, hoa.

Khi cúng, chỉ cần thành tâm khấn: "Hôm nay là ngày Tết Đoan Dương, con cháu trong nhà sắm sửa lễ vật dâng cúng gia tiên, thần linh, mong phù hộ độ trì cho gia đạo bình an, mạnh khỏe, mùa màng tốt tươi".

Tết Đoan Ngọ không chỉ là một nét văn hóa truyền thống giàu bản sắc, mà còn là dịp để người Việt gắn kết gia đình, tưởng nhớ tổ tiên và thanh lọc thân tâm giữa mùa hè rực rỡ. Hãy giữ gìn và chia sẻ những giá trị văn hóa dân tộc – bắt đầu từ những ngày lễ giản dị như Tết Đoan Ngọ! Đừng quên năm nay vẫn còn rất nhiều dịp lễ Tết đang chờ các bạn khám phá, cùng Hanoitourist chuẩn bị a-z nhé!